Oğuzhan Kır'ın "Sakarya Nehri’nde Vapur İşletmesi (1862-1878)" başlıklı köşe yazısı

İstanbul’a en yakın ve en büyük akarsu olan Sakarya Nehri’nde taşımacılık; pot, kayık, tekne, kadırga ve kalyon gibi geleneksel imkanlarla tarih boyunca daima yapılmıştır. Osmanlı Arşiv Belgelerine göre Aralık 1859’da nehir üzerinde il defa vapur taşımacılığı teşebbüsü gündeme gelmiştir.

Sakarya Nehri’nde vapur işletmek üzere Osmanlı vatandaşı Dimitraki Aliksiyadi, hükümete başvuruda bulundu. Sakarya Ağzı’ndan giren vapurlar belli bir mesafe katettikten sonra nehrin içindeki ağaç köklerinden dolayı ilerleyememişti. Yaklaşık bir yıl nehirde temizlik yapan şirket, sözleşmesi bittiği için Osmanlı hükümetinden ek süre istedi. Bunun üzerine sözleşmesi 1 buçuk yıl daha uzatıldı. Fakat gelecek yıl nehri yeniden temizlemek icap ettiği için Dimitraki, 8 aylık bir uzatma daha istedi. İşlemler bu şekilde uzun yıllar devam etti.

Şirket, nehir üzerindeki değirmen, fabrika ve köprülere zarar vermeden istediği yere iskele ve mağaza inşa edebilecekti. Fakat bent inşa etmek için devletten izin alması gerekecekti. Nehir üzerinde ücret karşılığında yolcu, eşya ve mal taşıyabilecekti. Ücretler, hükümetin onayı alındıktan sonra belirlenecek olup askeri mühimmatlardan yarı para alınacaktı. Nehirdeki balıkçı teknelerine, potlara ve kereste nakliyecilerine mani olmayacaktı. Vapurları özel eğitimli kaptanlar kullanacak, vapur çizelgeleri düzenli olarak hükümete sunulacaktı.

İmtiyaz sahibi mukavele tarihinden itibaren imtiyazın 3. senesi Karasu’daki Sakarya Ağzı’ndan Mekece yakınlarındaki Balaban’a, 7. senesinden itibaren ise Lefke’ye (Osmaneli) kadar yolcu ve eşya taşıyabilecekti. Vapurlar Osmanlı bayrağı çekecek, kaptan hariç diğer bütün çalışanlar Osmanlı vatandaşı olacaktı.

Dimitraki Aliksiyadi, 28 Eylül 1871’den sonra “Sakarya Nehri Vapur İşletmesi Şirket-i Mahdudası” adıyla 1 milyon sermayeli yeni bir şirket kurdu. Şirket nizamnamesi 6 Aralık 1874’te Osmanlı hükümeti tarafından kabul edildi. Hükümet, işleri oldukça yavaştan aldığı için şirket bir türlü faaliyete geçemedi. 1876 yılında Sultan Abdülaziz’in askeri darbeyle tahttan indirilerek katledilmesi, ardından Sultan 5. Murad’ın tahta çıkası ve 3 ay sonra onun da darbeyle tahttan indirilerek Sultan II. Andülhamid’in tahta çıkarılması ve hemen ardından vuku bulan 93 Harbi yüzünden şirketin sözleşmesi 1878 yılında feshedildi.

Böylelikle Sakarya Nehri’ndeki vapur işletmeciliği, doğru düzgün faaliyet gösteremeden sona ermiş oldu. Nehirdeki taşımacılık, halkın kendi imkanları doğrultusunda sal, tekne ve potlarla devam etti. Karasu’daki Potçu ailesinin, Sakarya Nehri’nde karşıdan karşıya potlarla taşımacılık yaptıkları bilinmektedir.

 Sakarya Nehri'nde yolcu ve eşya taşıyan pot. Kocaali Belediyesi Arşivi